Ερωτήματα για την κακή κατάσταση στην παιδεία

Αναμφισβήτητα τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχει άνθρωπος που θα πει ότι η εκπαίδευση είναι αυτή που μας αξίζει σ' αυτή την χώρα. Τι φταίει; Παρακάτω θα περιγράψω συνοπτικά μερικές αιτίες. Γιατί σίγουρα πρέπει να αναλύσει κανείς πρώτα την σημερινή κατάσταση που επικρατεί:

1. Οι ιδιώτες έχουν μπει σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης. Στην Β-θμια και Γ-θμια εκπαίδευση όλα συνδέονται με οικονομικά συμφέροντα. Στη Β-θμια με την παραπαιδεία και την ιδιωτική μεταλυκειακή εκπαίδευση, στην Γ-θμια με την οικονομική ανάπτυξη του τόπου που εδρεύει το εκπαιδευτικό ίδρυμα. Σημασία έχει ότι η ανάπτυξη μετριέται σε "κεφάλια" μαθητών ή φοιτητών. Κάθε κεφάλι αντιστοιχεί σε ποσό χιλιάδων Ευρώ.
   
2. Επειδή πολλές φορές ένα ΑΕΙ γίνεται χώρος εργασίας με πολλούς εργαζόμενους, χώρος ανάπτυξης της περιοχής (επιχειρήσεις που συνεργάζονται, έργα, κ.λ.π.), μπαίνουν πολλές φορές στον πειρασμό οι διοικήσεις να λύσουν το πρόβλημα της ανεργίας της περιοχής με κάποιους τρόπους. Μόνο που τα ΑΕΙ πέρα από τις δυνατότητες που έχουν να απασχολήσουν κάποιο αριθμό προσωπικού, ούτε πανάκεια είναι για τον κάθε άνεργο, ούτε υπεύθυνα όργανα του κράτους είναι για να λύσουν το πρόβλημα. Εξάλλου πρέπει να μεριμνούν τα ΑΕΙ ώστε να παρέχουν ποιοτική εκπαίδευση, αλλά και να προάγουν την έρευνα. Αν ας πούμε μετέχει ένα ΑΕΙ στην ανταγωνιστική ευρωπαϊκή έρευνα και στο ΚΠΣ με πολύ καλές επιδόσεις, τότε θα έρθει και η απασχόληση περισσότερων ερευνητών κι εργαζομένων. Αλλά όταν προσφεύγει κανείς σε μείωση των πρόσθετων αποδοχών των εργαζομένων στα ΑΕΙ (που πολλοί εργάζονται και σε ερευνητικά έργα ή είναι και ερευνητές) με το πρόσχημα του προβλήματος της ανεργίας στην κοινωνία, ξεφεύγει σίγουρα... Και σίγουρα δεν πετυχαίνει πιο καλές επιδόσεις στα ερευνητικά έργα. Από την άλλη αφού πολλοί καθηγητές είναι ιπτάμενοι ή απασχολούνται και σε άλλα ΑΕΙ (π.χ. στο ΕΑΠ) εκεί δεν ενδιαφέρει κανέναν η ποιότητα του έργου τους και το αν δημιουργούν ανεργία σε νέους επιστήμονες, αφού τους στερούν τη δυνατότητα να διδάξουν σ' αυτούς τους φορείς; Και δε μιλάμε εδώ για των χαμηλών βαθμίδων ΔΕΠ, αλλά κυρίως για καθηγητές που είτε από την πολυαπασχόλησή τους σε πολλούς φορείς θέλεις δε θέλεις ακούς το όνομά τους κι όχι εντέλει για την ποιότητα του εκπαιδευτικού ή ερευνητικού τους έργου. Ίσως γι αυτό συναντά κανείς μεγαλύτερα ποσοστά των ανώτερων βαθμίδων ΔΕΠ έναντι των χαμηλών στα τμήματα (συνήθως όχι στα νέα).
   
3. Αρκετοί καθηγητές έχουν κηρύξει εμφύλιο πόλεμο σε άλλους καθηγητές (πάντα μπορούν να βρίσκουν λόγους γι' αυτό), έχουν συνάψει συμμαχίες, κουμπαριές και άλλα, παραμελούν τα εκπαιδευτικά κι ερευνητικά τους καθήκοντα για να επιδίδονται σε πόλεμο νεύρων μεταξύ τους στα όργανα διοίκησης κι όπου αλλού μπορούν, αφού έχουν γίνει γραφειοκράτες κι ασχολούνται πιο πολύ με διοικητικά θέματα και εξουσία παρά με την ουσία του έργου τους. Έτσι θυματοποιούνται εύκολα όσοι μετέχουν ή είναι επιστημονικά υπεύθυνοι σε ερευνητικά έργα. Και καμιά φορά εξαιτίας αυτού του πολέμου και των συνεχών καταγγελιών σταματάνε ή χάνονται σημαντικά ερευνητικά έργα, σταματάνε μεταπτυχιακά προγράμματα, ... Τη ζημιά που προκαλούν στα ΑΕΙ ποιος την πληρώνει; Αυτούς ποιος θα τους κρίνει για το πολύ μεγάλο "εγώ" τους που δε νοιάζεται και για το εμείς; Φυσικά δεν όλοι ίδιοι. Αρμόδια όργανα υπάρχουν πολλά στα ΑΕΙ και πολλά από αυτά λειτουργούν πολύ καλά, αφού υποστηρίζονται από πιστοποιημένες ποιοτικά διοικητικές υπηρεσίες και αντίστοιχα ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα. Έτσι η ορθή και ποιοτική διαχείριση όλων των δράσεων των ΑΕΙ μπορεί να διασφαλιστεί και χωρίς την έντονη καταγγελολογία χωρίς άμεσα αποδεικτικά στοιχεία μερικών καθηγητών που έχουν γίνει "κλουζώ" για να βρουν "κάτι" και να "θάψουν" τους ανταγωνιστές, τους εχθρούς! Γενικά τα τελευταία χρόνια πολλά μέλη ΔΕΠ ασχολούνται με διοικητικά θέματα είτε γιατί τους ορίζει το ίδιο το ΑΕΙ να είναι μέλη σε διάφορες επιτροπές διοικητικών ζητημάτων, είτε γιατί μετέχουν σε έργα που χρηματοδοτούν διοικητικές υπηρεσίες, οπότε εμπλέκονται και στη γραφειοκρατία της διοίκησης των υπηρεσιών αυτών. Έτσι άτυπα μετατρέπονται σε διοικητικά στελέχη και σίγουρα αυτό έχει επιπτώσεις στο εκπαιδευτικό κι ερευνητικό τους έργο. Δεν αποκλείεται μάλλιστα να δούμε και υποψήφιους που είναι μέλη ΔΕΠ για τη θέση του Manager στα ΑΕΙ ή για τη θέση του Προϊσταμένου Γραμματείας!
   
4. Κάθε μαθητής ή φοιτητής δεν λογίζεται ως άνεργος. Άρα μειώνει πολύ τα ποσοστά της επίσημα καταγεγραμένης ανεργίας. Από την άλλη υπάρχει μεγάλο ποσοστό λιμνάζουσας φοίτησης και δεν μπορώ να φανταστώ ότι όλοι αυτοί οι φοιτητές δε θέλουν να πάρουν πτυχίο. Αν γίνει ποτέ κάποια σχετική έρευνα θα βρεθούν ως αίτια και μερικά πολύ δύσκολα για τους φοιτητές μαθήματα. Μαθήματα που τα περνούν 5 στους 500.
   
5. Προσπαθώ να καταλάβω γιατί ενώ η φοίτηση στα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια διαρκεί 3 έτη, εδώ επιμένουμε στα 4. Βέβαια οι πενταετείς σχολές έχουν κατοχυρώσει και το master σ' αυτό τον χρόνο σπουδών. Τώρα αν οι τριετείς σπουδές για πτυχίο σε κολέγια κάποια στιγμή θα αναγνωριστούν, δεν ενδιαφέρει κανέναν. Το γεγονός ότι θα υπάρχουν πολλοί λόγοι για να σπουδάσει κανείς σε κολέγιο δε φαίνεται να είναι αιτία να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα τα ΑΕΙ. Βέβαια πουθενά στην Eυρώπη, στις χώρες με σημαντικό επίπεδο Ανώτατης Εκπαίδευσης, δεν υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια (Καθημερινή).
   
6. Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί χρειάζεται κανείς τόσα χρόνια να πάρει master στο Ε.Α.Π., την στιγμή που οι απαιτήσεις από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές είναι πολλές. Οι περισσότεροι καθηγητές του είναι καθηγητές κανονικών ΑΕΙ, επιβάλουν τη λογική των κλασικών ΑΕΙ και αν συγκινούνται από τα πλεονεκτήματα του Ε.Α.Π. απορώ γιατί δεν εφαρμόζουν καλές πρακτικές του Ε.Α.Π. και στα τμήματά τους. Ο λόγος που φαντάζομαι για τη δυσκολία των μεταπτυχιακών του Ε.Α.Π. είναι οι εξής:
   α. Κάποιοι θεωρούν πιασάρικα αυτά τα μεταπτυχιακά διότι έχουν μεγάλη απήχηση.
   β. Θέλουν να δυσκολέψουν το Ε.Α.Π. για να το αναγνωρίζουν ως ισότιμο.
   γ. Βολεύει και το ίδιο το Ε.Α.Π. Εξάλλου αν κάποιος ολοκληρώσει τις ίδιες θεματικές ενότητες με κάποια άλλη ειδικότητα δεν έχει τα ίδια επαγγελματικά δικαιώματα! Δηλαδή αν κάποιος που διάλεξε την ειδικότητα "Σπουδές στην Εκπαίδευση" ολοκλήρωσε τις ίδιες θεματικές ενότητες με την "Εκπαίδευση Ενηλίκων" δεν αναγνωρίζεται ότι έχει γνώσεις σε μεταπτυχιακό επίπεδο για εκπαίδευση ενηλίκων. Έτσι οι μεν εξαιρούνται της διαδικασίας πιστοποίησης για εκπαίδευση ενηλίκων στο ΕΚΕΠΙΣ, οι δε πρέπει να παρακολουθήσουν το σχετικό πρόγραμμα εκπαίδευσης του ΕΚΕΠΙΣ σαν να μη γνώριζαν τίποτε. Και δεν υπάρχει φυσικά η ιδέα ενός Εθνικού Μητρώου τέτοιων πιστοποιήσεων που σχετίζεται φυσικά και με τα επαγγελματικά δικαιώματα. Έτσι κάθε φορέας έχει το δικό του μητρώο, τη δικιά του πιστοποίηση, κ.λ.π.
7. Τελικά όλα συνωμοτούν στο να παραμένει ίδια η κατάσταση. Διδακτικά αντικείμενα που παράγουν ανέργους διότι δε σχετίζονται ούτε με ανάγκες της αγοράς εργασίας, ούτε αντιστοιχούν/σχετίζονται με ερευνητικές/εκπαιδευτικές ανάγκες. Σπουδάζουν και στα Ευρωπαϊκά ΑΕΙ τόσο πολλοί κατά έτος φοιτητές; Μήπως τελικά οι περισσότεροι έλληνες σπουδάζουν; Έχουμε εξασφαλίσει όμως εκπαιδευτικές συνθήκες για ποιότητα σπουδών; Πόσο χρόνο διαθέτουν οι καθηγητές των ΑΕΙ για τους φοιτητές τους; Υπάρχουν καθηγητές που διδάσκουν πολλά μαθήματα και μερικά με πολλούς φοιτητές (π.χ. 500);
8. Κάθε αλλαγή κυβέρνησης, "θα πρέπει" υποχρεωτικά να φέρνει αλλαγή στο σύστημα εισαγωγής των φοιτητών στα ΑΕΙ. Γιατί όλοι οι προηγούμενοι δεν τα έκαναν σωστά. Έτσι πλέον γίνεται και μίξη διαφόρων προτάσεων προκειμένου να ακουστεί κάτι ως νέο. Η προπαρασκευαστικό έτος στα ΑΕΙ ή ... Ε ας κατασταλάξουν σε ένα μοντέλο που θα μπορεί να αντέξει (κάποια χρόνια ή αλλαγή κυβερνήσεων) και θα μπορεί να βελτιώνεται, και με διακομματική συναίνεση ας το εφαρμόσουν. Πάντως σίγουρα δεν είναι τόσο χάλια το υπάρχων σύστημα. Και η αναστάτωση του να γίνει το Δημοτικό 5 ετών ή οι άλλες αλλαγές μπορεί να έχουν αρκετά μειονεκτήματα. Όπως κι εγώ όταν ήμουν μαθητής και πέρασα αλλαγή εξεταστικού συστήματος από 2 έτη εξετάσεων σε ένα, τους μαθητές τους ρώτησε κανείς τι φταίνε να τους αλλάζουν τα δεδομένα; Μήπως πάλι θα ενισχυθεί η παραπαιδεία με την ενίσχυση της ανασφάλειας των γονιών;
9. Οι σημερινοί 40-ρηδες που είναι σήμερα στο μέγιστο της παραγωγικότητάς τους και σε 5-10 χρόνια θα σπουδάζουν τα παιδιά τους ως φοιτητές, οι πιο πολλοί είναι φορτωμένοι με δάνεια κατοικίας των οποίων οι τόκοι ξεπερνούν αρκετές φορές και το μισθό τους. Αυτό σημαίνει ότι δε θα μπορούν να αντέξουν το κόστος φοίτησης των παιδιών τους αν δεν σπουδάζουν τα παιδιά τους στην ίδια πόλη ή αν δεν μπορούν να μένουν σε φοιτητική εστία.
   
10. Η υπογεννητικότητα μειώνει συνεχώς το μαθητικό και φοιτητικό πληθυσμό. Ήδη πολλά ΤΕΙ παρουσιάζουν κενές θέσεις. Και η αύξηση των τμημάτων στα ΑΕΙ και ο αριθμός των ΑΕΙ μεγαλώνει. Αν νομιμοποιηθούν και τα ιδιωτικά ΑΕΙ τότε προβλέπω να έρχεται κρίση. Διότι εκτός από τα κολέγια δύσκολα θα έρθει να σπουδάσει κάποιος ξένος για πτυχίο στην Ελλάδα. Τα πράγματα αλλάζουν ίσως με τα Erasmus και άλλα ευρωπαϊκά μεταπτυχιακά προγράμματα. Αλλά σίγουρα δεν είμαστε γενικά ανταγωνιστικοί με τα αγγλικά ΑΕΙ.
    
11. Αν υλοποιηθεί η υποχρεωτική στράτευση πριν τις σπουδές, πολλοί από τους άνδρες φοιτητές ίσως εγκαταλείψουν τις σπουδές τους (θα έχουμε μόνο φοιτήτριες για τον πρώτο χρόνο). Όταν απομακρυνθείς από την εκπαίδευση για αρκετό καιρό οικονομικοί και άλλοι λόγοι μπορεί να σου αλλάξουν γνώμη πριν σπουδάσεις. Μια λύση θα ήταν να κάνουν και οι γυναίκες θητεία (ίσως και σε τομείς κοινωνικούς) κι έτσι να μειωνόταν η στρατιωτική θητεία κι όποιο βάρος αυτή δημιουργεί. Από την άλλη αν γινόταν στους στρατώνες κάποια μαθήματα που οδηγούν σε πιστοποιήσεις τα απογεύματα (ECDL, Αγγλικά, Δίπλωμα Οδήγησης, κ.λ.π.), θα είχαμε και αρκετά οφέλη, πέρα από τη λύση του θέματος της στράτευσης.

Συμπερασματικά

1. Η επένδυση στον τομέα της εκπαίδευσης είναι μεγάλη (οικογενειακά βάρη, κρατική χρηματοδότηση, χρόνια φοίτησης) και τα αποτελέσματα δεν αντανακλώνται σε αντίστοιχη απόδοση (εργασία, παραγωγή, πολιτισμός, κουλτούρα, ανταγωνιστικότητα, κ.λ.π.).
2. Ενώ η παραγωγή έρευνας και επιστημονικών δημοσιεύσεων σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά είναι πολύ μεγάλη (κίνητρο η προαγωγή σε ανώτερες βαθμίδες ΔΕΠ), τα παραδοτέα της έρευνας (διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ερευνητικά αποτελέματα ή καινοτομίες) δεν είναι ανάλογα στον αριθμό ή δεν αξιοποιούνται επαρκώς. Απλώς παράγουμε γνώση γι αυτούς που μπορούν να την αξιοποιήσουν καλύτερα από εμάς.
3. Αν πάρουμε πιστοποιήσεις ολικής ποιότητας, εφαρμόσουμε μεθόδους ποιοτικής αξιολόγησης, αν υλοποιήσουμε συστήματα ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και μικτής μάθησης, αν εφαρμόσουμε καλές διεθνείς πρακτικές, αν δε θεωρούμε πανάκεια για όλα την εκπαίδευση, αν βρίσκουμε λύσεις στα προβλήματα χωρίς να θεωρούμε ότι η ιδιοτικοποίηση της εκπαίδευσης είναι η "λύση", ε τότε αισιοδοξώ ότι η επόμενη ημέρα θα είναι πολύ καλή και δε θα κλαιγόμαστε.
   

Αφού έγραψα μόνο μερικούς λόγους και συνθήκες της σημερινής κατάστασης, θα συνεχίσω και αύριο γράφοντας εδώ τη συνέχεια για θέματα ποιότητας...